Sustainability

5 มิ.ย. วันสิ่งแวดล้อมโลก ภาวะโลกร้อน ไทยเสี่ยงแปรสภาพเป็นทะเลทราย 

วันสิ่งแวดล้อมโลก คือ 5 มิถุนายนของทุกปี ธีมปีนี้ทั่วโลกพูดถึงภาวะโลกร้อนสู่การแปรสภาพเป็นทะเลทราย ขณะที่ประเทศไทยมีโอกาสเสี่ยงกลายเป็นทะเลทราย 6.9 ล้านไร่

จุดเริ่ม World Environment Day

เนื่องมาจากโลกเกิดวิกฤตการณ์ด้านสิ่งแวดล้อมอย่างรุนแรง องค์การสหประชาชาติ (United Nations : UN) จึงได้มีการจัดประชุมใหญ่ระดับโลกขึ้นที่กรุงสตอกโฮล์ม ประเทศสวีเดน ในช่วงวันที่ 5-16 มิถุนายน พ.ศ. 2515 นับเป็นการหารือด้านสิ่งแวดล้อมอย่างจริงจังเป็นครั้งแรก โดยเป็นการประชุมวาระโลกเรื่อง “มนุษย์กับสิ่งแวดล้อม” และได้ประกาศให้ วันที่ 5 มิถุนายนของทุกปี เป็นวันสิ่งแวดล้อมโลก (World Environment Day) และกลายเป็นจุดเริ่มต้นของการร่วมมือระหว่างชาติทั่วโลก

แต่ละปี UN จะกำหนดหัวข้อแตกต่างกัน และกำหนดประเทศเจ้าภาพในการดำเนินกิจกรรม โดยธีมในปีนี้ คือ การฟื้นฟูดิน การแปรสภาพเป็นทะเลทราย และการรับมือกับภัยแล้ง “Land Restoration, Desertification and Drought Resilience” และมีคำขวัญ “Our land, Our future. We are#GenerationRestoration” (พลิกฟื้นผืนดิน สู้วิกฤตภัยแล้ง) โดยมีประเทศซาอุดีอาระเบียเป็นเจ้าภาพ

ดร.วิจารย์ สิมาฉายา

ธีมวันสิ่งแวดล้อมโลก 2024

“ดร.วิจารย์ สิมาฉายา” ผู้อำนวยการสถาบันสิ่งแวดล้อมไทย กล่าวว่า ได้มีการประชุมและวิเคราะห์สถานการณ์โลกในอนาคต พบว่าปัญหาสำคัญของโลกอันดับหนึ่งที่ตรงกันในทุกสาขา คือ การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Climate Change) ทั้งในวงการเศรษฐกิจและสังคมโลก

ธีมในปีนี้จึงเป็นเรื่องท้าทายที่เชื่อมโยงกันระหว่างความเสื่อมโทรมของที่ดินที่จะต้องได้รับการฟื้นฟู ความแห้งแล้งที่มีแนวโน้มรุนแรงต่อเนื่องก็จะก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปรสภาพที่ดินเป็นทะเลทราย ที่จะส่งผลกระทบต่อความมั่นคงทางอาหาร ความหลากหลายทางชีวภาพ และความเป็นอยู่ของมนุษย์ จึงเป็นเรื่องที่จะต้องเร่งดำเนินการป้องกันและแก้ไข

Advertisment

การกลายสภาพเป็นทะเลทราย (Desertification) คือ สภาวะเสื่อมโทรมของดินในพื้นที่แห้งแล้ง จากปัจจัยทางสภาพแวดล้อมต่าง ๆ โดยเฉพาะการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ และผลจากการกระทำของมนุษย์

นอกจากนี้ การกลายสภาพเป็นทะเลทรายยังหมายถึง สภาวะแวดล้อมของพื้นที่ซึ่งสูญเสียความชุ่มชื้นเพราะการขาดน้ำเป็นเวลานาน จนส่งผลให้ดินเกิดการแตกระแหง เสื่อมสภาพลง และเป็นสาเหตุสำคัญที่นำไปสู่การเปลี่ยนแปลงอย่างถาวรของสภาพภูมิอากาศโดยรอบและความหลากหลายของพืชพรรณต่าง ๆ ที่อยู่ในพื้นที่

ปัจจัยดินเสื่อม จนกลายเป็นทะเลทราย

“ดร.วิจารย์” กล่าวถึงปัจจัยที่นำไปสู่ภาวการณ์กลายสภาพเป็นทะเลทราย ประกอบด้วย

ปัจจัยทางธรรมชาติ : ความเสื่อมโทรมดินตามธรรมชาติเกิดจากการชะล้างพังทลายของดิน (Soil Erosion) และการผุพังจากกระแสลมและคลื่นน้ำ (Weathering) เป็นสาเหตุสำคัญที่นำไปสู่การสูญเสียคุณสมบัติของดิน ทั้งในทางกายภาพ เคมี และชีวภาพ

Advertisment

ปัจจัยสภาพภูมิอากาศ : เกิดจากการเปลี่ยนแปลงปริมาณน้ำฝน การคายน้ำ และอุณหภูมิ ซึ่งเกิดจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศส่งผลโดยตรงต่อภาวะการกลายสภาพเป็นทะเลทราย ทั้งอุณหภูมิที่สูงขึ้นจากการสูญเสียความชื้นในดิน (Soil Moisture) การสูญเสียหน้าดินจากการชะล้างพังทลาย รวมทั้งการสูญเสียแร่ธาตุในดินที่ทำให้เกิดความเสื่อมโทรม (Soil Degradation)

ปัจจัยที่เกิดจากกิจกรรมของมนุษย์ : มีกิจกรรมของมนุษย์มากมายที่ถูกดำเนินไปอย่างไม่เหมาะสมและเป็นสาเหตุสำคัญของการสูญเสียความสมดุลระบบนิเวศทางธรรมชาติ ความแปรปรวนปริมาณหรือวัฏจักรน้ำ และการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศรวมทั้งการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ที่ดินที่ไม่เหมาะสมกับศักยภาพของพื้นที่ การตัดไม้ทำลายป่า การเปลี่ยนแปลงพื้นที่ป่าเป็นพื้นที่เกษตรกรรม หรือการทำเกษตรกรรมเชิงเดี่ยว การใช้ปุ๋ยและสารเคมีในการเกษตรปริมาณมาก ที่นำไปสู่การสูญเสียธาตุอาหารและความอุดมสมบูรณ์ของดิน และกลายเป็นปัจจัยเร่งให้เกิดการกลายสภาพเป็นทะเลทรายสูงขึ้น

อนุสัญญา ต่อต้านการเป็นทะเลทราย

องค์การสหประชาชาติ รายงานว่า ประชาชนกว่า 2 พันล้านคน อาศัยอยู่ในพื้นที่แห้งแล้ง มีแนวโน้มกลายเป็นทะเลทราย ภูมิภาคที่ได้รับผลกระทบมากที่สุด คือ แอฟริกา เอเชียตะวันออก และเอเชียกลาง โดยกว่า 15.5% ของที่ดินของโลกได้เสื่อมโทรมไปแล้ว และจะเพิ่มขึ้น 4% ในรอบหลายปี

พื้นที่ที่เสื่อมโทรมก็มีโอกาสแปรสภาพเป็นทะเลทรายสูง ทั่วโลกได้เห็นความสำคัญของเรื่องนี้จึงได้ก่อตั้งอนุสัญญาขึ้น ภายใต้กรอบ UN คือ อนุสัญญาสหประชาชาติว่าด้วยการต่อต้านการเป็นทะเลทราย (United Nations Convention to Combat Desertification : UNCCD)

เพื่อเป็นกรอบข้อตกลงทางกฎหมาย ในการจัดการการแปรสภาพเป็นทะเลทรายและผลกระทบจากภัยแล้ง โดยมีสมาชิก 197 ประเทศ รวมทั้งประเทศไทย โดยจะมีการประชุม Conference of the Parties (COP16) ครั้งต่อไป ของอนุสัญญาที่กรุงริยาด ประเทศซาอุดีอาระเบีย ในต้นเดือนธันวาคม 2567 นี้

การป้องกันและทางแก้

“ดร.วิจารย์” กล่าวต่อว่า การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและภาวะโลกร้อนในปัจจุบันยังส่งผลและเร่งให้หลายพื้นที่ทั่วโลกเข้าสู่การกลายสภาพเป็นทะเลทรายรวดเร็วยิ่งขึ้น การเพิ่มขึ้นของอุณหภูมิโลกเพียง 1.5-2.0 องศาเซลเซียส จะสามารถนำไปสู่การสูญเสียน้ำและภาวะแห้งแล้งมากถึงร้อยละ 30 ของพื้นที่ผิวโลกทั้งหมด

และเมื่อพื้นที่ส่วนใหญ่กลายเป็นทะเลทราย ความสามารถของดินในการสร้างผลผลิตและอาหาร เพื่อรองรับประชากรมนุษย์และสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ ก็จะไม่เพียงพอ การป้องกันและแก้สามารถดำเนินการได้ด้วยวิธีดังต่อไปนี้

  • การปลูกป่าและการฟื้นฟูระบบนิเวศทางธรรมชาติ
  • การปรับปรุงระบบการบริหารจัดการน้ำอย่างบูรณาการทั้งระบบ การใช้น้ำอย่างมีประสิทธิภาพ
  • การบำรุงรักษาดิน การปลูกพืชคลุมดิน การลดการใช้สารเคมี
  • การหยุดยั้งการบุกรุกและตัดไม้ทำลายพื้นที่ป่า การเพิ่มพื้นที่สีเขียว

ไทยเสี่ยงกลายเป็นทะเลทราย 6.9 ล้านไร่

สำหรับโอกาสการกลายเป็นทะเลทรายในประเทศไทยนั้น กรมพัฒนาที่ดินได้ใช้ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ในการศึกษาวิเคราะห์ และการประเมินจากความเสียหายของผลผลิตทางการเกษตรที่เกษตรกรจะได้รับ พบว่าในประเทศไทย มีพื้นที่ที่มีความเสี่ยงรุนแรงต่อภาวะการเป็นทะเลทรายกว่า 6.9 ล้านไร่ คิดเป็นร้อยละ 2.2 ของพื้นที่ ทั้งประเทศ

แบ่งออกเป็นพื้นที่ราบ 2.4 ล้านไร่ และพื้นที่สูง 4.5 ล้านไร่ ดังนั้น ประเทศไทยจะต้องเข้าใจเพื่อนำไปสู่การป้องกันไว้ล่วงหน้า และการเผยแพร่ข้อมูลเชิงพื้นที่มาใช้เพื่อเตือนภัย จะสามารถลดระดับความรุนแรงของพื้นที่เสี่ยงภัยต่อภาวะการเป็นทะเลทรายลงได้ โดยเฉพาะการบุกรุกพื้นที่ป่าหรือพื้นที่แหล่งน้ำธรรมชาติเพื่อทำกิจกรรมต่าง ๆ เช่น การบุกรุกพื้นที่ป่าเพื่อปลูกพืชเกษตรเชิงเดี่ยว การเผาป่า เป็นต้น

ความร่วมมือเพื่อดำเนินการป้องกันและแก้ไขปัญหาดังกล่าว จะต้องพัฒนาเครื่องมือและทรัพยากรในการรักษาและฟื้นฟูที่ดิน เพื่อต่อต้านการแปรสภาพเป็นทะเลทราย และการปรับตัวต่อภัยแล้ง การอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพ และการลดผลกระทบที่จะเกิดขึ้นจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

อ้างอิง :

คัดคณัฐ ชื่นวงศ์อรุณ และณภัทรดนัย. 2021. การเกิดขึ้นของทะเลทราย ผลกระทบสำคัญจากความแปรปรวนของวัฏจักรน้ำ และภาวะโลกร้อน. NATIONAL GEOGRAPHIC (https://ngthai.com/)

ทะเลทราย การแปรสภาพเป็นทะเลทราย : คืออะไร สาเหตุ ผลที่ตามมา และแนวทางแก้ไข | Renovables Verdes (https://www.renovablesverdes.com/)

ยุทธศาสตร์ อนุรักติพันธ์. 2560. แบบจำลองเชิงพื้นที่การเป็นทะเลทรายของประเทศไทย. กรมพัฒนาที่ดิน

​